Το παιδί μου δε μιλάει καλά. Τι να κάνω;
Λογοθεραπεία: Διαταραχές άρθρωσης (Μέρος Α΄)
Γράφει ο Αθανάσιος Διαμαντής,
διδάκτορας του Τομέα Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
με αντικείμενο τη Λογοθεραπεία – Συμβουλευτική.
Όταν η παραπάνω ερώτηση διατυπώνεται, η απάντηση από τον μέσο αποδέκτη αναφέρεται στην αναζήτηση κάποιου ειδικού (λογοθεραπευτή) ή/και στην εκπόνηση κάποιου προγράμματος λογοθεραπείας. Τί είναι όμως η λογοθεραπεία; Με τι ασχολείται; Ποιός πρέπει να απευθύνεται σε ένα λογοθεραπευτή; Πότε;
Η λογοθεραπεία στην Ελλάδα είναι μια καινούργια επιστήμη. Το αντικείμενό της, όπως και τα όριά της είναι για πολύ κόσμο άγνωστα ή/και συγκεχυμένα. Με δεδομένο λοιπόν αυτό το γεγονός ζητήθηκε από τον αρχισυντάκτη αυτού του blog η συγγραφή μιας σειράς άρθρων, τα οποία δεν θα απευθύνονται στην επιστημονική κοινότητα, αλλά θα επιχειρούν να ενημερώσουν όσο το δυνατόν πληρέστερα και κατανοητά το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Η λογοθεραπεία είναι η επιστήμη εκείνη που ασχολείται με την αποκατάσταση – θεραπεία των προβλημάτων που μπορεί να παρουσιαστούν στον προφορικό λόγο (άρθρωση φθόγγων, ομιλία), στο γραπτό λόγο (για παράδειγμα μαθησιακές δυσκολίες) και στον επικοινωνιακό λόγο (όπως διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή- αυτισμός και άλλα σύνδρομα).
Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τον τομέα της άρθρωσης, αλλά πριν από αυτό κρίνεται απαραίτητη μια σύντομη διάκριση μεταξύ ομιλίας και άρθρωσης. Η διάκριση αυτή επιχειρείται στο πλαίσιο της ενημέρωσης των γονέων και του καθησυχασμού τους, αλλά όχι του εφησυχασμού, αναφορικά με τη σοβαρότητα που παρουσιάζουν τα προβλήματα της ομιλίας σε σχέση με αυτά της άρθρωσης.
Ο έναρθρος λόγος, δηλαδή η ομιλία, είναι μια από τις πιο πολύπλοκες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, περιλαμβάνοντας τους μύες του θώρακος, του λάρυγγα και του στόματος οι οποίοι βρίσκονται υπό τον έλεγχο σημαντικών κέντρων του εγκεφάλου, όπως είναι το κέντρο Βroca και το κέντρο Wernicke. Η λειτουργία δηλαδή της ομιλίας συντελείται με τη συνεργασία τριών λειτουργιών, της αναπνοής, της φώνησης και της άρθρωσης, προϋποθέτοντας ομαλή εγκεφαλική λειτουργία.
Από την άλλη πλευρά, οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία της άρθρωσης είναι: α) η φύση και η σχέση μεταξύ των φωνοπλαστικών οργάνων β) η κατάσταση της φωνητικής οδού σε κάθε στιγμή άρθρωσης και γ) οι ατομικές ακουστικές ικανότητες.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι ένα πρόβλημα άρθρωσης είναι λιγότερο σοβαρό από ένα πρόβλημα ομιλίας, ΕΦΟΣΟΝ αντιμετωπισθεί έγκαιρα και αποτελεσματικά.
Σχήμα. Τα κυρίως φωνοπλαστικά όργανα.
|
1. Ρινική κοιλότητα
|
2. Στοματική κοιλότητα
|
3. Άνω χείλος
|
4. Δόντια
|
|
5. Φατνία
|
6. Ουρανίσκος
|
7. Υπερώα
|
8. Σταφυλή
|
|
9. Κάτω χείλος
|
10. Γλώσσα
|
11. Άκρη γλώσσας
|
12. Προράχη
|
|
13. Ράχη
|
14. Πίσω
|
15. Ρίζα
|
16.Επιγλωσσίδα
|
|
17. Φάρυγγας
|
18. Λάρυγγας
|
19. Φωνητικές χορδές
|
20. Γλωσσίδα
|
Τα παραπάνω όργανα είναι υπεύθυνα για την ορθή άρθρωση των φθόγγων. Είναι τα όργανα του παιδιού μας, του φίλου μας, των γονιών μας, τα δικά μας, του κάθε ανθρώπου. Όταν αυτά τα όργανα κατά τη στιγμή της παραγωγής φθόγγων με σκοπό τη δημιουργία λέξεων βρίσκονται σε απόλυτο συγχρονισμό μεταξύ τους διατηρώντας ταυτόχρονα τον τόπο και τρόπο άρθρωσης του κάθε φθόγγου, τότε παράγονται λέξεις οι οποίες οδηγούν σε αυτό που ονομάζουμε «καθαρή» ομιλία. Όταν κάτι από τα παραπάνω, έστω και στον ελάχιστο βαθμό, δε λειτουργεί όπως θα έπρεπε, τότε το ηχητικό αποτέλεσμα και κατά συνέπεια η ομιλία δεν είναι αυτή που θα θέλαμε να ακούμε. Είναι αυτό που μας κάνει να αναρωτιόμαστε. Είναι αυτό που κάτι μας ξενίζει. Κάτι δεν ακούγεται καλά. Ίσως να μπορούμε να το προσδιορίσουμε εάν τα λάθη είναι λιγοστά, ίσως όμως να είναι και απροσδιόριστο. Αυτή η αίσθηση που έχουμε, οφείλεται κατά κύριο λόγο σε διαταραχή της άρθρωσης του παιδιού. Μπορεί να επηρεάζει την διαύγεια της ομιλίας, δεν είναι όμως πρόβλημα ομιλίας.
Έτσι λοιπόν η στιχομυθία της ερώτησης της επικεφαλίδας του άρθρου σημειώνεται περίπου ως εξής:
Α: Το παιδί μου δε μιλάει καλά. Τι να κάνω;
Β: Τί εννοείς;
Α: Να μωρέ. Κάποια γραμματάκια δεν τα λέει καλά.
Αυτό δεν είναι πρόβλημα ομιλίας. Αυτό είναι πρόβλημα άρθρωσης. Η ομιλία έχει ήδη εμφανιστεί, όμως οι φθόγγοι που συνθέτουν την κάθε λέξη που χρησιμοποιείται στην ομιλία δεν προφέρονται (αρθρώνονται) ορθά.
Η παραπάνω θεωρητική προσέγγιση και ο διασαφηνισμός όρων και ορίων κρίθηκαν επίσης απαραίτητα για την καλύτερη κατανόηση του δεύτερου μέρους του άρθρου, το οποίο θα αναφέρεται στη φωνολογική εξέλιξη του παιδιού, στις ηλικίες στις οποίες εμφανίζονται οι φθόγγοι, τα συμπτώματα της εν λόγω διαταραχής, εάν και πότε πρέπει να ανησυχεί κανείς, πότε χρειάζεται να αναζητηθεί κάποιος ειδικός ή πότε δεν χρειάζεται.
