-Τι είναι η μικροχλωρίδα και το μικροβίωμα;
Ολοένα και περισσότερα δεδομένα γίνονται γνωστά σχετικά με την ακμή και τους μηχανισμούς που την προκαλούν. Η ερευνητική γνώση που συσσωρεύεται τα τελευταία χρόνια έχει αναδείξει τη διάσταση του προβλήματος της ακμής σαν ένα ζήτημα διαταραχής της μικροχλωρίδας και του μικροβιώματος του δέρματος. Σαν ανθρώπινη μικροχλωρίδα (human microbiota) ορίζουμε τον πληθυσμό των μικροοργανισμών που «συμβιώνουν» με τον οργανισμό μας και υπάρχει σε διάφορα μέρη του σώματος (δέρμα, πεπτικό σύστημα, μύτη, στόμα, μήτρα, υγρά σώματος) . Το μικροβίωμα (human microbioma) είναι ειδικά το σύνολο των γονιδίων των μικροοργανισμών αυτών και η επίδρασή του στον οργανισμό είναι πεδίο εντατικής έρευνας. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια καταγραφής του ανθρωπίνου μικροβιώματος. Κι αυτό γιατί η μικροχλωρίδα και το μικροβίωμα φαίνεται ότι έχουν σημαντικό ρυθμιστικό ρόλο (δείτε ενδεικτικά εδώ), ενώ αλλαγές στη σύνθεσή τους ενοχοποιούνται για πολλές παθολογικές καταστάσεις. Πλέον το μικροβίωμα θεωρείται στόχος θεραπευτικών παρεμβάσεων μέσω προβιοτικών ή αντιβιοτικών θεραπειών για διάφορα νοσήματα και καταστάσεις.
-Ποιος ο ρόλος του μικροβιώματος στην εμφάνιση ακμής;
Ήταν επομένως φυσικό η έρευνα να στραφεί και στη σημασία της μικροχλωρίδας στην παθογένεση δερματικών παθήσεων όπως η ακμή. Στο φυσιολογικό δέρμα η μικροχλωρίδα αποτελείται κυρίως από βακτήρια όπως Ακτινοβακτήρια, Πρωτεοβακτήρια, Ευβακτήρια, Βακτηροειδή καθώς και πληθυσμούς μυκήτων, ιών, παρασίτων. Οι μικροοργανισμοί αυτοί κατοικούν πάνω και μέσα στο δέρμα και τους αδένες του. Το μικροβίωμα του δέρματος φαίνεται ότι επιτελεί ένα πολυδιάστατο αμυντικό, ρυθμιστικό, ανοσολογικό ρόλο και χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλομορφία. Αντίθετα σε παθολογικές καταστάσεις του δέρματος βλέπουμε να κυριαρχεί «δικτατορικά» μόνο λίγοι πληθυσμοί, μια «ολιγαρχία μικροβίων».
Είναι από πολλά χρόνια γνωστός ο ρόλος ενός μικροβίου, του Propiobacterium Acnes στον μηχανισμό δημιουργίας της ακμής. Το μικρόβιο αυτό αγαπά να διεισδύει υπό κατάλληλες συνθήκες εντός του δέρματος στους σμηγματογόνους αδένες και να τους εποικίζει. Εκεί αλληλεπιδρά με την άμυνα του οργανισμού και πυροδοτεί μια «αντίδραση» που εκδηλώνεται σαν φλεγμονή με τη μορφή σπυριών και κυστών. Συνεπώς το Propiobacterium Acnes είναι ένας βασικός παίχτης στη μετεξέλιξη της ακμής στο φλεγμονώδες στάδιο.
Ωστόσο φαίνεται ότι στην εμφάνιση της ακμής παίζει ρόλο και μια γενικότερη αλλαγή στη μικροχλωρίδα (1). Έρευνες έδειξαν ότι στο ακνεϊκό δέρμα αυξάνονται πολύ οι πληθυσμοί των Πρωτεοβακτηρίων και των Ευβακτηρίων ενώ ελαττώνονται πολύ τα ακτινοβακτήρια. Κύριος εκπρόσωπος του φύλου των Ευβακτηρίων είναι οι Σταφυλόκοκκοι. Οι Σταφυλόκοκκοι στο ακνεϊκό δέρμα ανιχνεύονται κυρίως στους φαγέσωρες («μαύρους πόρους») και τα σπυριά. Από την άλλη μπορεί ο συνολικός πληθυσμός των Ακτινοβακτηρίων να μειώνεται όμως από αυτά απομένει κυρίαρχο το Propiobacterium Acnes, το οποίο και «κρύβεται» στο ασφαλές αναερόβιο περιβάλλον του σμηγματογόνου αδένα. Οι Σταφυλόκοκκοι αλληλοεπιδρούν με τους πληθυσμούς P. Acnes στην επιφάνεια του δέρματος μέσω πρωτεϊνών-σημάτων πυροδοτώντας μια ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού μας σε τοπικό επίπεδο. Και οι δύο πληθυσμοί αυξάνονται σε βάρος της υπόλοιπης μικροχλωρίδας και παράγουν πρωτεΐνες-σήματα που λαμβάνονται από τα κερατινοκύτταρα του δέρματος και πυροδοτούν το «χτύπημα του συναγερμού». Ο «συναγερμός» είναι η παραγωγή παραγόντων φλεγμονής (κυτοκινών) που καλούν τους «στρατιώτες» του οργανισμού (τα κύτταρα άμυνας) να πέσουν στη μάχη εναντίον των μικροβίων. Το αποτέλεσμα αυτών των μικροσκοπικών διεργασιών το βλέπουμε σαν κόκκινο ευαίσθητο δέρμα με σπυριά, οζίδια και κύστες που εμφανίζονται γύρω από τους προσβεβλημένους σμηγματογόνους αδένες. Το πύο που βλέπουμε είναι το αποτέλεσμα αυτής της μάχης ανάμεσα τους «κακούς» πληθυσμούς της μικροχλωρίδας και τα κύτταρα άμυνας του οργανισμού.
–Μικροβίωμα εντέρου και ακμή. Μια νέα προσέγγιση
Όπως έχουμε ξαναδιαβάσει το μικροβίωμα του εντέρου συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των ερευνητών καθώς φαίνεται πως παίζει μεγάλο ρόλο σε μια σειρά παθήσεων (ενδεικτικά εδώ). Στη δική μας περίπτωση θα επικεντρωθούμε στο λεγόμενο άξονα εντέρου-δέρματος (2). Υπάρχουν λοιπόν αποδείξεις για μια αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της μικροχλωρίδας του εντέρου και του δέρματος. Πιο συγκεκριμένα στην ακμή υπάρχει «συνομιλία» μέσω ενός καναλιού επικοινωνίας (του mTOR μονοπατιού) που προάγει την υπερπαραγωγή σμήγματος στο δέρμα και αλλαγές στη σύνθεση της μικροχλωρίδας του δέρματος (3). Αυτή η συνομιλία ευνοείται από την αλλαγή στο μικροβίωμα του εντέρου λόγω της πλούσιας σε υδατάνθρακες και υψηλού γλυκαιμικού δείκτη διατροφής.
-Ισορροπία στο μικροβίωμα και θεραπεία ακμής
Ο δερματολόγος έχοντας πλέον αντίληψη για την προστασία και αποκατάσταση της ισορροπίας του μικροβιώματος στην ακμή έχει αλλάξει την προσέγγιση του ασθενούς με ακμή. Κατ’ αρχήν η διατήρηση της διαταραχής της ισορροπίας του μικροβιώματος και η «απάντηση» του ανοσοποιητικού συστήματος που πυροδοτεί μονιμοποιούν τη φλεγμονή στο δέρμα και οδηγούν σε πιο επίμονη και σοβαρή ακμή. Συνεπώς η έγκαιρη αποκατάσταση της ισορροπίας του μικροβιώματος βοηθά στο «φρενάρισμα» της ακμής. Πως μπορεί να γίνει αυτό;
-Δερμοκαλλυντικά προϊόντα που σέβονται το φυσικό pH του δέρματος βοηθούν στο να γίνει το μικροπεριβάλλον της επιδερμίδας ευνοϊκό για την αποκατάσταση της ποικιλομορφίας του μικροβιώματος και περιορισμό των «κακών» κυτταρικών πληθυσμών.
-Έντονα παρεμβατικοί χειρισμοί όπως βαριοί καθαρισμοί με συνεχές ζούληγμα του δέρματος και χρήση ισχυρών απολεπιστικών παραγόντων αντενδείκνυνται καθώς ερεθίζουν και πυροδοτούν ακόμη πιο ισχυρή ανοσιακή απάντηση από την άμυνα του δέρματος επιδεινώνοντας την ακμή. Γι΄ αυτό πάντοτε ο ιατρικός καθαρισμός των ακνεϊκών φαγεσώρων συνοδεύεται από ειδικές οδηγίες για περιποίηση μετά.
-Χρήση ειδικών προϊόντων για την αποκατάσταση της ακεραιότητας του δερματικού φραγμού ειδικά όταν η θεραπεία που ακολουθούμε προκαλεί έντονο ξεφλούδισμα. Αυτό θα δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες για ανανέωση της μικροχλωρίδας και μείωσης της φλεγμονής. Πλέον υπάρχουν φαρμακοτεχνικά προϊόντα που περιέχουν βακτηριακής προέλευσης μόρια και εκχυλίσματα που λειτουργούν περίπου σαν «προβιοτικά του δέρματος» και βοηθούν στην αναγέννηση του μικροβιώματος στην πάσχουσα περιοχή.
-Συστάσεις για διαιτολόγιο με περιορισμό τροφών με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη αλλά και συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Προσωπικά συνιστώ τον περιορισμό συγκεκριμένων γαλακτοκομικών προϊόντων χωρίς φυσικά υπερβολές. Ίσως σύντομα δούμε και οδηγίες για λήψη συγκεκριμένων προβιοτικών με σκοπό τη θεραπεία της ακμής.
Ο στόχος στην έρευνα του ρόλου των διαταραχών του μικροβιώματος στην εμφάνισή της ακμής είναι η ανακάλυψη νέων στρατηγικών θεραπείας και νέων μικροβιοστατικών/αντιμικροβιακών ουσιών. Τα νέα προϊόντα θα χτυπούν τους «κακούς» κυτταρικούς πληθυσμούς ενώ ταυτόχρονα θα ρυθμίζουν και θα αποκαθιστούν την ποικιλομορφία της μικροχλωρίδας στην επιφάνεια του δέρματος. Η ελπίδα είναι αυτά τα προϊόντα κάποτε να αντικαταστήσουν τα τοπικά και συστηματικά αντιβιοτικά στη θεραπεία της ακμής. Κι αυτό έχει μεγάλη σημασία καθώς η μακροχρόνια χρήση των κλασικών αντιβιοτικών έχει πάντα τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών μικροβιακών στελεχών στο δέρμα και αλλού στο σώμα.
Χαράλαμπος Καζάκος, Δερματολόγος- Αφροδισιολόγος
Πηγές:
1) Skin microbiome and acne vulgaris: Staphylococcus, a new actor in acne.Dreno B, Martin R, Moyal D, Henley JB, Khammari A, Seité S. Exp Dermatol. 2017 Sep;26(9):798-803
2) The Gut Microbiome as a Major Regulator of the Gut-Skin Axis.Iman Salem, Amy Ramser, Nancy Isham, and Mahmoud A. GhannoumFront Microbiol. 2018; 9: 1459.
3) Gut microbiota and mTOR signaling: Insight on a new pathophysiological interaction.Noureldein MH, Eid AA Microb Pathog. 2018 May; 118():98-104.
